Dünya kuru kayısı ihracatında lider konumda bulunan ve ‘kayısının başkenti’ olarak anılan Malatya, yarım asırdan fazla süredir elinde tuttuğu bu unvanı koruma çabası içinde. Şehrin ekonomisinin temelini oluşturan kayısı sektörü, 50 binden fazla aileye doğrudan geçim kaynağı sağlarken, son dönemde yaşanan iklim felaketleri bu alanda ciddi sıkıntılara yol açtı.
11 Nisan’ı 12 Nisan’a bağlayan gece Türkiye genelinde 36 ilde etkili olan zirai don olayı, Malatya’daki kayısı bahçelerinde büyük hasara neden oldu. Gece saatlerinde hava sıcaklığının eksi 3 ila eksi 13 dereceye kadar düşmesi, hasadı olumsuz etkiledi. Malatya’daki üreticiler, en son 2014 yılında yaşanan benzer bir don felaketinin ardından 11 yıl aradan sonra tekrar bu durumla karşılaştı ve büyük bir sarsıntı yaşadı.
Malatya Turgut Özal Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bayram Murat Asma, iklim değişikliğinin Malatya kayısısı üzerindeki etkilerine dikkat çekerek, “Bu durum, iklim kırbacının ilk göstergesi mi?” sorusunu gündeme getirdi.
Karbondioksit Seviyesi Hızla Artıyor
Prof. Dr. Asma, küresel ısınmanın önemli sebeplerinden birinin karbondioksit artışı olduğunu ifade etti. 1985 yılında 350 ppm olan karbondioksit seviyesinin, en son ölçümlerde 428 ppm’ye ulaştığını belirten Asma, son 40 yılda karbondioksit miktarının yüzde 26,5 arttığını vurguladı. “Karbondioksit miktarı artıyor ama hızlanarak artıyor. Bu, son 14 milyon yılda karbondioksit seviyesinin en yüksek seviyeye ulaştığını gösteriyor” dedi.
İklim Değişikliğinin İlk Etkisi: Erken Çiçeklenme
Prof. Dr. Bayram Murat Asma, iklim değişikliğinin Malatya kayısısı üzerindeki somut etkilerine dikkat çekti. 728 metre rakımlı bir bahçede 27 yıl boyunca yaptıkları gözlemler sonucunda, kayısı ağaçlarının çiçeklenme dönemlerinde belirgin bir değişim yaşandığını kaydetti. Geçmişte genellikle 11-20 Mart tarihleri arasında gerçekleşen çiçeklenmenin, son 15 yılda yaklaşık 7 gün daha erken başladığını belirtti. “Kayısı ağaçları erken çiçek açar, bu da don riskinin artması demektir” dedi.
‘İklim Kırbacı’ Malatya’da Kendini Gösterdi
Prof. Dr. Asma, 11-12 Nisan gecesi Malatya’da ölçülen -14,6 dereceyi bulan don olayının iklim değişikliğinin etkilerini açıkça ortaya koyduğunu ifade etti. Ani ve sert hava değişimlerinin artık daha sık yaşandığını belirten Asma, bu durumu Kanadalı iklim bilimci Paul Beckwith’in 2017 yılında ‘iklim tokatı’ olarak tanımladığını aktardı.
İklim Değişikliği Gövde Yanıklarını Artırdı
Güneş yanıklarının, iklim değişikliğinin kayısı ağaçları üzerindeki bir diğer etkisi olduğunu belirten Prof. Dr. Asma, özellikle güneybatı yönüne bakan bahçelerde bu durumun daha fazla görüldüğünü ifade etti. “Güneş yanığını önlemek mümkün. Bordo bulamaçlı kireçli badana ya da kraft kağıdı kullanarak gövdeyi korumalıyız” dedi.
Soğuklama İhtiyacı Kritik Rol Oynuyor
Kayısı ağaçlarının çiçek açabilmesi için belirli bir süre soğukta kalması gerektiğini kaydeden Asma, Malatya kayısılarının soğuklama ihtiyacının 850 ile 1600 saat arasında değiştiğini belirtti. “Bu yüzden Malatya kayısısını Antalya’da yetiştiremiyoruz; sıcak iklimlerde soğuklama ihtiyacı karşılanamıyor” diye ekledi.
Monilya Hastalığı Verimi Etkiliyor
Kuraklığın meyvelerde güneş yanıkları ve fizyolojik kısırlık gibi problemlere yol açtığını belirten Asma, 2020’den sonra Monilya hastalığının kayısı çeşitlerinde ciddi sorunlar yarattığını ifade etti. “Üreticilerin bilinçli ve zamanında ilaçlama yapması gerekiyor” dedi.
Malatya Kayısısında Gizli Tehlike
Asma, Malatya kayısı bahçelerinde göz ardı edilen bir sorunun Ağustos böceği olduğunu belirtti. Bu böceklerin larvalarının kökleri yavaş yavaş yemesi, verim düşüklüğüne ve ağaç zayıflamasına yol açıyor. “Bu zararın kimyasal mücadelesi yok” dedi.
Akdeniz Meyve Sineği Kayısıyı Tehdit Ediyor
İklim değişikliğinin etkisiyle Malatya’da Akdeniz Meyve Sineği zararının arttığını ifade eden Asma, “Artık kışlar eskisi kadar sert geçmiyor. Zamanında düzgün ilaçlamalarla bu zarardan korunmak mümkün” diye belirtti.
Kayısıda Temel Problem Belli Oldu
Malatya kayısı bahçelerindeki düşük verimin temel nedeninin ‘kusurlu çiçek’ olduğunu kaydeden Asma, bu durumun başlıca nedeninin susuzluk ve kuraklık olduğunu vurguladı. “Ağaçlarınızı bol organik gübre ile beslerseniz, kuraklık stresini azaltabilirsiniz” tavsiyesinde bulundu.
