Küresel piyasalarda son günlerde yaşanan sert dalgalanmalar, ekonomi ve finans sistemine hâkim olan belirsizlikler ve artan risklerin derinliğini gözler önüne seriyor. The New York Times’da yayımlanan bir analiz, bu riskleri artıran unsurların yalnızca yapay zekâ yatırımlarındaki potansiyel balonlarla sınırlı kalmadığını; kripto varlıkların geleneksel finans sistemine hızla entegre olmasından gölge bankacılık faaliyetlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsadığını bildiriyor.
RİSKLERİ ARTIRAN ETKENLERİN GENİŞLEMESİ
Dünya genelinde artan kamu borçları, ABD’deki siyasi belirsizlikler ve yönetimin ana politika aracı olan gümrük tarifelerinin Yüksek Mahkeme tarafından iptal edilme riski, ekonomideki belirsizlikleri derinleştiriyor. Harvard Üniversitesi’nden Kenneth Rogoff, piyasalardaki oynaklık göstergelerinin yakın zamana kadar bu denli düşük olmasının şaşırtıcı olduğunu belirterek, mevcut değerlemelerin gerçek riskleri yeterince yansıtmadığını ifade ediyor. S&P 500’ün yıl boyunca gösterdiği güçlü performansa rağmen, Rogoff bunun geniş tabanlı bir büyüme sinyali olmadığını savunuyor.
YAPAY ZEKÂ VE SPEKÜLASYONUN ETKİSİ
Rogoff, yüksek borsa fiyatlarının ardında yapay zekânın şirket kârlılıklarını artıracağı yönündeki beklentilerin yattığını belirtiyor. Ancak veri merkezlerinin tamamlanmasıyla istihdamın sınırlı kalacağına dikkat çekiliyor. Uzmanlar, yapay zekâ etrafındaki belirsizliğin doğal olduğunu ve bu teknolojinin etkisinin ölçülmesinin zorluğuna vurgu yapıyor. NVIDIA gibi büyük şirketlerin trilyon dolarlık değerlemeleri, büyümenin sürekli devam edeceği varsayımına dayansa da, bazı firmaların büyük yatırımlarına rağmen önemli kârlar elde edemedikleri dile getiriliyor.
FINANSAL SİSTEMDEKİ YENİ TEHLİKELER
Gölge bankaların sınırlı denetime tabi olması, verilen kredilerin gerçek risk seviyesinin ölçülmesini zorlaştırıyor. Trump döneminde emeklilik fonlarına getirilen esneklik, bireylerin birikimlerini daha riskli varlıklara yönlendirmesine neden oldu. Bu durum, 2008 krizine giden süreçteki koşullarla benzerlik gösteriyor. Yale Üniversitesi’nden Natasha Sarin, “Bu durum oldukça endişe verici. Çok sofistike finans oyuncuları bile riskleri tam olarak bilmemekte” diyerek şeffaflık eksikliğine dikkat çekiyor.
ALARM VEREN AÇIKLAMALAR
İngiltere Merkez Bankası Başkanı Andrew Bailey, özel kredi piyasasındaki riskli uygulamalarla ilgili uyarılarda bulunarak, ürünlerin 2008 öncesi dönemle benzerlik taşıdığını ifade etti. IMF, finansal istikrara yönelik yeni tehditlerin arttığına dair değerlendirmelerini paylaştı. JPMorgan CEO’su Jamie Dimon, ekim ayında özel kredi piyasası için “Bir hamam böceği görürseniz, muhtemelen daha fazlası vardır” ifadelerini kullanmıştı. Bununla birlikte, banka kısa bir süre önce dijital token’ını piyasaya sürdü ve özel krediyi portföylerinde “olmazsa olmaz” olarak tanımladı.
YÜKSELİŞ KORKUSU, ÇÖKÜŞ ENDİŞESİ
Büyük yatırım bankalarının çoğu, yaklaşan bir çöküş ihtimalini görse de, bu çöküşten önceki yükseliş dönemini kaçırma kaygısı taşıyor. Cornell Üniversitesi’nden Eswar S. Prasad, kurumların iki tarafı birden idare etmeye çalıştığını belirtiyor. Hızla artan kamu borçları da bu duruma ekleniyor ve sistemdeki kırılganlıkların ciddi boyutlara ulaştığını ifade ediyor.
ABD’DE BORÇ KRİZİ ENDİŞESİ
ABD’nin kamu borcunun ekonomik büyüklüğüne oranının tehlikeli seviyelere ulaşması, finansal güveni sarsan en önemli unsurlardan biri olarak öne çıkıyor. Ekonomistler Alan J. Auerbach ve William Gale’in yaptığı araştırma, mevcut borç yükünün “ülkenin küresel ekonomik liderliğini, doların rezerv para statüsünü ve Hazine tahvillerinin güvenli liman konumunu tehdit edebileceğini” ortaya koyuyor. Bu seviyelerin ABD tarihinde bir benzerinin bulunmadığı vurgulanıyor.
Artan risklerin gölge düşürdüğü piyasalarda Rogoff, “Bu işin nereye varacağını kestirmek çok zor. Gidişat hakkında iyi hislere sahip değilim” dedi.
