Yap-işlet-devret (YİD) modeliyle inşa edilen otoyollar için kamu bütçesinden müteahhit firmalara yapılan garanti ödemeleri, yıllar içinde önemli bir artış gösterdi. 2017 yılında 1 milyar 127 milyon TL olarak gerçekleşen ödemeler, 2024 yılı itibarıyla 60 milyar 294 milyon TL’ye ulaştı. Bu süreçte yapılan toplam ödeme miktarı ise 187 milyar 300 milyon TL’ye erişti.
GARANTİ ÖDEMELERİNDE BÜYÜK ARTIŞ
Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) raporlarına göre, 2017 ile 2024 yılları arasında müteahhitlere toplam 187,3 milyar TL ödeme yapıldı. CHP Genel Başkan Yardımcısı Ulaş Karasu, “Her yıl katlanarak büyüyen bu kara delik, halka verilmesi gereken tüm kaynakları yutuyor” diyerek projelerin kamuya maliyetine vurgu yaptı.
Dönemin Ulaştırma Bakanı Cahit Turhan’ın, garanti ödemelerinin KGM bütçesindeki “Hane halkına yapılan transferler” kaleminden karşılandığına dair açıklamasının ardından, bu kaleme olan ilgi arttı. KGM verilerine göre, 2017 yılında gerçekleştirilen ödeme sadece 1.1 milyar TL iken, 2024’te bu tutar yaklaşık 53.5 kat artarak 60.3 milyar TL’ye ulaştı.
ŞİRKETLERE KAYNAK HALKA YÜK
Ulaş Karasu, garanti ödemeleriyle birlikte kamu üzerindeki yükün arttığını ifade etti. Karasu, “Büyük yapım ihalelerinde, rekabete olanak sağlayacak açık usul yerine 21/b pazarlık usulü tercih edilmesi bu kara deliği büyütüyor. Kapalı kapılar ardında yapılan sözleşme değişiklikleriyle çocuklarımız, torunlarımız dahi yandaşlara borçlu hale getiriliyor” şeklinde konuştu.
DÖVİZ KURUYLA DAHA YÜKSEK MALİYET
Garanti ödemelerinin döviz karşılığı da dikkat çekici boyutlara ulaştı. 2017 yılında 1 milyar 127 milyon TL olan ödeme, o yılın ortalama dolar kuru olan 3,60 TL üzerinden hesaplandığında 313 milyon dolara denk geliyor. 2020 yılında garanti ödemeleri ilk defa 1 milyar doları geçerken, 2023’te bu rakam 2 milyar 393 milyon dolara, 2024’te ise 1 milyar 843,8 milyon dolara ulaştı.
Döviz bazında yapılan bu hesaba göre, 2017-2024 döneminde müteahhitlere ödenen garanti tutarları toplamda yaklaşık 11 milyar 650 milyon dolara ulaşıyor. Bu miktar, ortalama kur üzerinden yaklaşık 425 milyar TL’ye karşılık geliyor.
