OTANTİK YAYIK (DOKA – MAŞK)

Teknolojik aletlerin hayatımıza bu kadar girmediği dönemlerde insanlar, günlük yaşamlarında ihtiyaç duydukları her türlü alet edevatı, atalarından öğrendikleri yöntemlerle doğal malzemelerden kendileri yaparlardı.  

Bunlardan yurdun hemen her bölgesinde farklı şekilde işlenen ve farklı amaçlarla kullanılan çeşitli deri ürünleri vardır. Deri yayık(doka) olarak kullanımdan, yoğurt, kabı(maşk) olarak kullanılanına; peynir, yağ ve çökelek konulanından(tulum) müzik aleti olan tuluma, hatta, yelek, ceket, kemer, çanta, cüzdan. Ayakkabı gibi tekstil ürünü olarak ta iyi bir yere sahiptir. Tabi her birinin ayrı işlenme yöntemi vardır.

      Deriyi Drejanlılar da doka(yayık) ve maşk olarak ya da tulum olarak kullanmışlar ve hala kısmen kullanmaktadırlar. Deriyi işlemenin ve günlük hayatta kullanılacak hale getirmenin çeşitli incelikleri var. Önce hayvan yüzülürken deri tüm olarak ve yırtılmaması için dikkatlice yüzülerek çıkartılır. Buna halk arasında tulum çıkartma denir. 

Tulum çıkartma sırasında derinin iç ve dış tarafı delinmeyecek şekilde dikkatlice temizlenir.  Sonra deri içine koymak için anık otu (catırk), ceviz kabuğu, soğan kabuğu ve ayrandan hazırlanan karışımın içine konulur. Deri iyice sertleşip tam kıvama gelene kadar günlerce bu karışımın içinde bekletilir. Karışım derinin tüylerinin dökülmesini ve sertleştirip dayanıklı hale gelmesini sağlar. Bu karışımdan çıkartılan derinin kılları temizlenir ve yayık olarak kullanıma hazır hale getirilir. Yayık olmaya hazır hale gelen derinin bacakları ve arka kuyruk kısmı dikkatlice bağlanır.  Ortaya çıkan bu yayık(doka), ön ve arka ayakları ayrı ayrı lolap denilen ortası delik iki kenarı ip bağlamak için kertilmiş küçük sopalara bağlanır. Bu iki sopayı bağlamak için yayığın boyu kadar bir sopa(kerı) takılır, ön ve arkada takılı ortası delik sopalar, delik yerlerinden geçirilen iplerle boydan boya uzatılan sopaya bağlanır.

Bu sopa iki ucundan üç ayaklı sehpaya asılır, içine konulan yoğurdun yağı çıkana kadar ileri geri sallanarak yayılır. Tam kıvamına geldiği zaman da boyun tarafı olan ağzından bez süzeğe konularak ayranı süzdürülür ve yağı süzekte kalır. Süzülüp yağından ayrılan ayran kaynatılıp çökelek yapılır ya da ayranlı çorba yapımında kullanılır.  Tereyağı da taze olarak tüketildiği gibi, kışın tüketilmek üzere yıkanıp tuzlanarak deri tulumlara basılır.

      Bu derilerin küçük olanı, yani oğlak derisinden yapılanı var onun adı da maşk. Yayık olacak deri ile aynı yöntemlerle yapılır, tek farkı küçük olduğu için yoğurt saklamak amacıyla kullanılır.  Bu derinin içine konulan yoğurt, bozulmadan 15-20  gün kalır. Drejanlılar, yola gittiklerinde ya da yazın ekin biçmek gibi işler yapmak için yayladan ayrılırken, yanlarında getirdikleri yoğurdu bu maşk denilen derinin içinde muhafaza ederler. Maşk ayrıca içindeki yoğurda çok güzel bir tat da verir adeta içindeki yoğurdu süzme yoğurt kıvamına getirir.

Son yıllarda teknolojinin getirdiği kolay yaşam bu doğal aletleri kullanılmaz hale getirmiştir. Deri yayık(doka) yerini ahşap yayıklara bıraktı, ahşap yayıklar, krom yayık oldu o da elektrikle çalışan modern yayığa dönüştü. Maşk ise yerini termos, mini buzdolabı gibi soğutuculara bıraktı. Kışlık ihtiyaçlardan olan, yağ, peynir, çökelek koymak için olan deri ise iç kısmı temizlenip işlenirken dış kısmı genel olarak kıllı  bırakılır. Günümüzde kullanımı yok denecek kadar az olsa da kırk yaş üstü hayvancılık yapmış, göçebe insanları mutlaka ya o deri yayığın ayranı içip, yağını yemiştir. Ya da maşk içindeki yoğurdun o muhteşem tadını bilirler.