Tarımsal Hasıla Gerçekten 74 Milyar Dolar mı? Üretici Zararda, Hesaplar Şeffaf Değil
Uzmanlar: “Gerçek üretim değeri gizleniyor, çiftçi büyümeyi hissetmiyor”
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, 2024 yılında Türkiye’nin tarımsal hasılasının yüzde 7 artışla 74 milyar dolara ulaştığını ve bununla Türkiye’nin dünyada ilk 7 tarım ülkesi arasına girdiğini açıkladı. Ancak uzmanlar ve üreticiler bu rakamın sahadaki gerçeklikle örtüşmediği görüşünde.
Tarım politikaları uzmanı Ergin Kahveci, açıklanan rakamların tarımsal üretim değerine değil, sınırlı kapsamlı bir “katma değer” hesabına dayandığını belirtti. “Üretim değerini açıklamadan hasıla beyan etmek, eksik ve yanıltıcıdır” diyen Kahveci’ye göre, 74 milyar dolarlık hasıla inandırıcıysa, üretim değerinin en az 105-110 milyar dolar olması gerekir. Oysa Tarım ve Orman Bakanlığı 2020’den bu yana bu verileri kamuoyuyla paylaşmıyor.
Sabit fiyatlarla tablo daha da çarpıcı
Kahveci, sabit fiyatlarla yapılan hesaplamalarda 2024 tarımsal üretiminin 74 milyar dolar değil, yaklaşık 66,5 milyar dolara denk geldiğini belirtiyor. 2015 sabit TL fiyatlarıyla ise 2,4 trilyon TL yerine yalnızca 121 milyar TL gibi bir değerden söz ediliyor.
Bu farkın nedeni olarak ise enflasyon, döviz kuru dalgalanmaları ve sübvansiyonların hesaplama dışında bırakılması gösteriliyor.
Çiftçi ses yükseltiyor: “Hasıla büyüyor ama biz zarar ediyoruz”
Bakanlığın açıkladığı “rekor hasıla” rakamları, sahada üretim yapan çiftçiler için herhangi bir karşılık bulmuyor. CHP Tarım Komisyonu üyesi Orhan Sarıbal, yaptığı açıklamada, “Ortada büyüyen bir tarım varsa, bu üreticiye neden yansımıyor?” diye sordu.
Sarıbal, buğday ve mısır gibi stratejik ürünlerde açıklanan taban fiyatların maliyetin altında kaldığını belirtti. “Buğdayda kilogram maliyeti 10 liranın üzerinde ama taban fiyat 9,25 TL. Üretici yine zarar ediyor. Gerçek büyüme üretici gelirinde olur” ifadelerini kullandı.
Pamuk üreticisi 3 sezondur zararda
Kırsal Haber’de yer alan bilgilere göre ise pamuk üreticileri 3 sezondur zarar ediyor. Türkiye’nin önemli pamuk merkezlerinden gelen verilere göre, üretici hem artan maliyetler hem de düşük alım fiyatları nedeniyle pamuktan uzaklaşıyor. Üreticiler, ürün maliyetinin kilogram başına 30 liraya ulaştığını ama alım fiyatlarının halen 25-26 lirada kaldığını belirtiyor.
Veriler şeffaf değil, hesaplama yöntemi belirsiz
Ergin Kahveci, hesaplamalardaki temel sorunları şöyle sıralıyor:
- Ürünler hangi piyasa fiyatlarıyla değerlendirilmiş, açıklanmıyor.
- Destekleme ödemeleri (prim vb.) dahil edilmiş mi, belirsiz.
- Ara tüketim giderleri var ama toplam işletme maliyetleri, ücretlendirilmeyen aile işgücü ve amortisman gibi kalemler hesaba katılmamış olabilir.
- TÜİK ve Bakanlık, tarımsal üretim değeri (TÜD) verilerini kamuoyuyla 4 yıldır paylaşmıyor.
“Birileri bu verileri biliyor ama kamu bilmiyor”
FAO’nun 2023 verilerine göre Türkiye’nin yalnızca bitkisel ve hayvansal üretim değeri 89,5 milyar dolar. Buna ormancılık, balıkçılık ve çiftlik hizmetleri dahil değil. Bakanlık bu kapsamı genişletmeden sunduğu 74 milyar dolarlık hasılayla rekor açıklasa da, uzmanlara göre veri gizliliği ve hesaplama şeffaflığı ciddi bir sorun haline geldi.
Rakam büyük, ama üretici küçülüyor
Açıklanan tarımsal hasıla verileri, sahadaki üretici için bir anlam ifade etmiyor. Gerçek tarımsal üretim değeri ve çiftçi gelirleri açıklanmadıkça, ekonomik büyüklüğe dair yapılan beyanların toplum nezdinde güven yaratması zor. Uzmanlara göre, tarımda şeffaflık sağlanmadan ne üreticinin refahı artar ne de gıda güvencesi garanti altına alınabilir.
